کد مطلب:8257 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » احكام

درباره علم فقه توضيح دهيد.

دربارة علم فقه بايد در محورهاي زير بحث شود:

الف) معناي لغوي فقه

فقه در لغت به معناي فهم،[1] دانستن[2] و علم به چيزي است.[3]

ب) معناي اصطلاحي فقه

فقه در اصطلاح عبارت است از: علم به احكام فرعي شرع اسلام از روي منابع و ادله تفصيلي.[4]

بر اين اساس فقه به معناي فهم عميق بوده و تحقيق و تفحص لازمة آن مي باشد، زيرا فقه با بهره گيري از علوم مورد نياز و منابع فقه به وجود مي آيد كه در آن تحقيق و تعمق لحاظ شده است.

در آيات و روايات نيز فقه به كار رفته است. در قرآن آمده است: فلولا نفر مِن كل فرقة منهم طائفة ليتفقّهوا في الدّين ولينذروا قومهم إذا رجعوا إليهم لعلّهم يحذرون؛[5] چرا از هر گروهي يك دسته كوچ نمي كنند تا در امر دين بصيرت كامل پيدا كنند (فقيه شوند) و پس از بازگشتن، مردم خود را بيم دهند؟! باشد كه از ناشايسته ها حذر نمايند.

رسول خدا(ص) فرمود: من حفظ علي امّتي أربعين حديثاً بعثه الله فقيهاً عالماً؛[6] هر كس چهل حديث بر نفع امت من حفظ كند، خداوند او را فقيه و عالم محشور كند.

ج) علوم مورد نياز

براي شكل گيري علم فقه و تسلط فقيه بر منابع فقهي، نياز به تحصيل برخي از علوم ديگر است كه در حقيقت آن ها مقدمه و بستر ساز علم فقه هستند كه برخي عبارتند از:

1-ادبيات عرب

2-تفسير قرآن مجيد

3-علم حديث

4-علم رجال

5-منطق

6-علوم اصول فقه.

فقه با بهرهگيري از منابع فقه (كتاب، سنت، اجماع و عقل) به استنباط و استخراج احكام مي پردازد. كتاب (قرآن) و سنت عربي بوده و فهميدن آن ها با يادگيري ادبيات عرب امكان پذير است. از سوي ديگر قرآن مهم ترين منبع استخراج احكام الهي استو بايد مجتهد به تفسير قرآن آشنايي داشته باشد. بررسي سند احاديث و صحت و سقم آن و اقسام احاديث مي طلبد كه فقيه به علم رجال و حديث نيز آشنايي داشته باشد. ياديگري علم منطق نيز از بايسته هاي فقه و فقهاهت است، زيرا يكي از منابع فقه، عقل بوده وفقه جنبة استدلالي دارد، از اين رو بايد مجتهد به علم منطق آشنايي داشته باشد. يادگيري علم اصول زمينه و عوامل علم فقه را فراهم مي كند، زيرا علم اصول به انسان قوة استنباط و اجتهاد مي دهد، از اين رو يادگيري آن ضرورت دارد. بر اين اساس در حوزه هاي علميه نسخت به علم اصول اهميت داده و شده و بزرگان دين مانند شيخ انصاري و مرحوم آخوند خراساني به تدوين كتاب هاي مهم اصولي پرداختند.

د) منابع فقه

در انديشه شيعي چهار منبع براي فقه بيان شده است كه عبارتند از: كتاب (قرآن)، سنت، اجماع و عقل. البته انديشمندان و عالمان اهل سنت منابع اجتهاد را به اين چهار منبع منحصر ندانسته و عناصر ديگر مانند قياس و استحسان را از منابع اجتهاد به حساب آورده اند.

ح) پيشنية علم

شهيد مطهري مي نويسد: علم فقه - يعني فقه مدوّن كه در آن كتاب تدوين و تأليف شده است، و آن كتب هم اكنون نيز موجود است - سابقه هزار و صد ساله دارد. يعني از 11 قرن پيش تا كنون بدون وقفه حوزه هاي تدريسي فقهي بر قرار بوده است. استادان، شاگردان تربيت كردهاند.[7]

و) قلمروفقه

دانشمندان اسلامي تعاليم اسلامي را به قسم تقسيم كرده اند:

1-معارف و اعتقادات، يعني اموري كه هدف از آنها شناخت و ايمان و اعتقاد است، مانند مسائل مربوط به مبدأ، معاد، نبوت، وحي،ملائكه و امامت.

2-اخلاقيّات و امور تربيتي، يعني اموري كه هدف از آن ها اين است كه از نظر خصلت هاي روحي، فقيه چگونه باشد، مانند تقوا، عدالت و ... .

3-احكام و مسائل عملي، يعني اموري كه هدف از آن ها اين است كه انسان در خارج، عمل خاصي انجام دهد، و يا عملي كه انجام مي دهد چگونه باشد و چگونه نباشد و قلمرو فقه قسم اخير است.[8] ... مسائل فراواني كه شامل همة شئون زندگي بشر مي شود، در فقه طرح شده است. مسائلي كه در جهان امروز تحت عنوان حقوق طرح مي شود، يا انواع مختلفش: حقوق اساسي، حقوق مدني، حقوق خانوادگي، حقوق جزايي،حقوق اداري، حقوق سياسي و ... به علاوه در فقه مسائلي هست كه در حقوق امروز مطرح نيست، مانند مسائل عبادات....[9]

ز) بالندگي و پويايي فقه

بي ترديد فقه شيعه غني ترين فقه بوده و هست كه در طول تاريخ پاسخگوي نيازهاي مردم بوده و فقيهان شيعي با بهره گيري از منابع غني فقه به بيان احكام پرداخته و اظهار عجز نكرده اند. از اين رو است كه فقه شيعه پويا و بالنده است. امام راحل(س) فرمود: فقه شيعه غني ترين فقه و قانون در دنيا است. قانوني است كه با زحمات علماي شيعه توضيح و تفريع شده است و چنين فقهي در دنيا نه در ميان مسلمانان و نه در غير مسلمانان وجود ندارد....[10]

امروزه نيز كتاب هاي فقهي مانند جواهر الكلام نقش بنيادي در گسترش و تعميق فقه شيعي دارد.

[1] مرتضي مطهري، آشنايي با علوم اسلامي،ج 3، ص 13.

[2] مجمع البحرين،ج 3 - 4؛ 421؛ دائره المعارف الشيعه، ج 14، ص 182؛ معارف و معاريف، ج 8، ص 84.

[3] همان.

[4] مرتضي مطهري، آشنايي با علوم اسلامي، ج 3، ص 14؛ دائره المعارف الشيعه، ج 14، ص 182 - 183.

[5] توبه (9) آية 122.

[6] ثواب الاعمال، ص 162.

[7] آشنايي با علوم اسلامي، ج 3، ص 74.

[8] همان، ص 68.

[9] همان، ص 69 - 70.

[10] از بيانات امام خميني(س) در تاريخ 10/10/1357.